ขอบชะนาง

ขอบชะนาง

ชื่ออื่น : ขอบชะนางขาว, หนอนตายอยากขาว, หนอนขาว (ไทยภาคกลาง) ขอบชะนางแดง, หนอนตายอยากแดง, หนอนแดง (ไทยภาคกลาง), หญ้าหนอนตาย(เหนือ), หญ้ามูกมาย (สระบุรี), ตาสียายเก้อ, ตดสีเพาะเกล(กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Pouzolzia Pentandra Benn.

วงศ์ URTICACEAE

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้น : เป็นพรรณไม้ล้มลุกจำพวกหญ้า และเลื้อยแผ่ไปตามดินแต่ยอดจะตั้งขึ้นมี 2 ชนิด คือ ขอบชะนางแดง กับ ขอบชะนางขาว และมีลำต้นขนาดโตกว่าก้านไม้ขีดเล็กน้อย

ใบ : เป็นใบเดี่ยวจะออกสลับกัน รูปเป็น รูปปลายหอก ในขอบชะนางแดง ส่วนรูปใบขอบชะนางขาว จะมีลักษณะรูปค่อนขางมนและกลม เส้นใบของทั้งสองชนิด จะเห็นเด่นชัดเป็น 3 เส้น ใบจะโตประมาณ 2 กระเบียดนิ้ว ยาวประมาณ 1 นิ้วครึ่ง ถึง 1 นิ้วฟุต ส่วนสีใบและต้นของขอบชะนางจะมีสีม่วงอมแดง เฉพาะแผ่นใบนั้นสีจะเด่นชัดคือ หลังใบจะมีสีเขียวเข้มอมแดง ท้องใบจะเป็นสีแดงคลํ้า และสีใบของขอบชะนางขาวเป็นสีเขียวอ่อนๆ รวมทั้งสองชนิดจะมีขนเล็กน้อยบนต้นและแผ่นใบ

ดอก : จะมีขนาดเล็ก และจะออกเป็นกระจุกระหว่างซอกใบและกิ่งเป็นดอกตัวผู้กับดอกตัวเมีย ดอกของขอบชะนางแดงมีสีแดง ส่วนดอกของขอบชะนางขาวจะเป็นสีเขียวอมเหลือง

ผล : แห้งไม่แตกแบบ Achene

ส่วนที่ใช้ : ทั้งต้น ต้นและดอก ใบสด เปลือกของต้น

สรรพคุณทางสมุนไพร

ทั้งต้น – นำมาปิ้งไฟแล้วชงกับนํ้าเดือด ใช้ขับพยาธิในเด็กต้นและดอก ใบ จะมีรสเมาเบื่อ นำมาหั่นเป็นชิ้นเล็ก เอามาในปากไหปลาร้าที่มีหนอน อีกไม่นานหนอนก็จะตายต้นสด ใช้ตำเป็นยาฆ่าหนอน ฆ่าแมลง วัวควายที่เป็นแผลจนเน่าขนาดใหญ่ หนอนจะตายและจะช่วยรักษาแผลด้วย

เปลือกของต้น – ช่วยดับพิษในกระดูกและในเส้นเอ็น รักษาพยาธิผิวหนัง เช่น หุงนํ้ามันทาริดสีดวงทวาร หรือจะใช้ต้มผสมเกลือให้เค็มนำมาอมรักษารำมะนาด ขอบชะนางทั้ง 2 ชนิด นำมาปรุงรับประทานเป็นยาขับเลือด ประจำเดือน และขับระดูขาวขับปัสสาวะ รักษาโรคหนอง

ตำรับยา :

1. ปวดฟัน ให้ใช้ผลแห้งของขอบชะนาง บดเป็นผง แล้วใช้ทาบาง ๆ ตามบริเวณจมูกและอุดฟัน

2. ปวดท้อง อาเจียนเป็นฟอง เบื่ออาหาร ให้ใช้ผลแห้งเอกเปลือกออกใส่พริกห้าง(Piper longum) เปลือกอบเชย แปะซุก (Atractylodes macrocephala koidz.)ตังกุย (Angelica sinensis Diels) นำมาคั่วและบดหยาบ ๆ โสม (Panax ginsengC.A. Mey.) แล้วตัดส่วนหัวออก ใช้อย่างละ 15 กรัม หู่จี้ (Aconitumcarmichaeli Debx.) แล้วคั่วให้แตกบดพอหยาบ ๆ เปลือกส้ม 1กรัมนำมาแช่น้ำเอาใยสีขาวออก แล้วคั่วไฟพอเหลือง ซวงเจีย (Zanthoxylumbugeanum Maxim.) คั่วพอให้หอม 1 กรัมนำทั้งหมดมารวมกันบดเป็นผงผสมกับน้ำผึ้งแล้วทำเป็นยาเม็ดเท่าเมล็ดถั่ว เขียว ใช้รับประทานกับน้ำขิงครั้งละ 30 เม็ดเมื่อเริ่มมีอาการ

3. ขับน้ำคาวปลาหลังการคลอดบุตร และเป็นยาระบายใช้เหง้าสด เอามาตำแล้วคั้นเอาน้ำ 1 แก้ว ผสมมะขามเปียกและเกลือใช้รับประทานได้

4. เป็นเกลื้อน ให้นำเหง้าสดามหั่นเป็นแผ่น จุ่มเหล้าขาวทาบริเวณที่เป็น 2เวลา เช้า-เย็น หรือใช้เหง้าแห้งนำมาบดเป็นผง ผสมกับน้ำมะพร้าวใช้ทา