ฟักข้าว

ชื่อวิทยาศาสตร์   Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng.
ชื่อวงศ์               CUCURBITACEAE 
ชื่ออื่น   ขี้พร้าไฟ(ภาคใต้) มะข้าว (แพร่) ขี้กาเครือ (ปัตตานี) พุกู้ต๊ะ (แม่ฮ่องสอน) ผักข้าว (ตาก ภาคเหนือ) เป็นต้น
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
จัดเป็นไม้ล้มลุก เป็นไม้เถาเลื้อย อายุยิ่งมากเถายิ่งใหญ่ มีมือเกาะคล้ายกับตำลึง ชอบแสงแดด เลื้อยได้ทั้งบนพื้น บนต้นไม้ บนรั้ว บนหลังคา (ขอให้มีที่เกาะ)
ใบฟักข้าว ใบเป็นใบเดี่ยว ใบเป็นรูปหัวใจหรือรูปไข่ คล้ายกับใบโพธิ์ ความกว้างและความยาวของใบมีขนาดเท่ากัน โดยยาวประมาณ 6-15 เซนติเมตร ขอบใบหยักเว้าลึกเป็นแฉก ประมาณ 3-5 แฉก ดอกฟักข้าว ดอกจะออกตรงบริเวณข้อต่อระหว่างใบหรือตามซอกใบ โดยจะออกดอกข้อละหนึ่งดอก ลักษณะของดอกฟักข้าวจะคล้ายกับดอกตำลึง กลีบดอกมีสีขาวอมเหลือง หรือขาวแกมเหลือง ส่วนก้านเกสรและกลีบละอองจะมีสีม่วงแกมดำหรือสีม่วงแกมน้ำตาล ใบเลี้ยงประดับมีขน โดยดอกฟักข้าวจะเป็นดอกแบบเพศไม่สมบูรณ์ แยกเป็นดอกเพศเมียและดอกเพศผู้ จะอยู่ต่างต้นกัน ดอกเพศเมียจะมีขนาดเล็กปลายใบมน ส่วนดอกเพศผู้ปลายใบแหลม ดอกฟักข้าวมีสีเหลืองมีกลีบดอก 5 กลีบ
ผลฟักข้าว มีลักษณะคล้ายรูปไข่กลมรี ที่เปลือกมีหนามเล็กๆ อยู่รอบผล ผลอ่อนจะมีสีเขียวอมเหลือง ผลฟักข้าวเมื่อเริ่มแก่ผิวเปลือกจะสีเหลือง พอแก่จัดจะเปลี่ยนเป็นสีแสด-แดง ไม่ว่าจะอยู่บนต้นหรืออยู่ในภาชนะ ดูสวยงาม ซึ่งบางบ้านที่ปลูกบางทีมีปัญหามีเแมลง นก กระรอก ฯ มากินก่อนที่ลูกจะแก่จัด โดยเฉพาะหากเป็นแมลงเจาะแล้วในลูกก็จะมีหนอนอยู่เต็มลูก ซึ่งถ้าห่อตอนลูกเล็กๆก็คงปลอดภัยจากแมลงได้   เท่าที่ทราบมาเมื่อลูกแก่ก็จะเก็บลงมาบ่มให้สุกก่อนที่จะใช้ส่วนด้านในลูก
เมล็ดฟักข้าว ภายในผลมีเมล็ดสีน้ำตาลจำนวนมากเรียงตัวอยู่คล้ายเมล็ดแตง ด้านในเมล็ดมีเนื้อสีขาว (เมล็ดดิบมีพิษ ต้องคั่วหรือต้มให้สุกก่อนนำมาใช้)
สรรพคุณทางสมุนไพร
ใบ รสขมเย็น   แก้ไข้ตัวร้อน  ถอนพิษอักเสบ  ตำพอกแก้ปวดหลัง แก้กระดูกเดาะ แก้ฝี แก้พิษ
เมล็ด รสมันเมาเย็น ดิบเป็นพิษ คั่วให้กรอบรับประทานบำรุงปอด แก้ฝีในปอด แก้ไอ ขับปัสสาวะ แก้ท่อน้ำดีอุดตัน
ราก รสเบื่อเย็น ต้มดื่มถอนพิษทั้งปวง  ถอนพิษไข้ ขับเสมหะ แก้เข้าข้อ
ปวดตามข้อ แช่น้ำสระผม แก้ผมร่วง ฆ่าเหา
เยื่อเมล็ดของฟักข้าวมีปริมาณเบตาแคโรทีนมาก กว่าแครอต 10 เท่า และ มีไลโคพีนมากกว่ามะเขือเทศ 12 เท่า และมีกรดไขมันขนาดยาวประมาณร้อยละ 10 ของมวล การกินบีตาแคโรทีนจากฟักข้าวพบว่าดูดซึมในร่างกายได้ดีเพราะละลายได้ในกรดไขมัน

ประโยชน์ที่ได้จากสรรพคุณของน้ำฟักข้าว
- มีสารต้านอนุมูลอิสระสูงมาก(Anti oxidant)
- มีปริมาณเบตาแคโรทีนมาก กว่าแครอต 10 เท่า
- มีไลโคพีนมากกว่ามะเขือเทศ 12 เท่า
- ช่วยป้องกันโรคหัวใจ โรคหัวใจขาดเลือด หลอดเลือดหัวใจ
- ควบคุมความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง
- ป้องกันและแก้ปัญหาโรคมะเร็งต่อมลูกหมาก
- ช่วยบำรุงสายตา ป้องกันโรคเกี่ยวกับดวงตา
- ช่วยป้องกันโรคมะเร็งกระเพาะอาหาร
- ช่วยป้องกันโรคมะเร็งปอด
- ป้องกันและยับยั้งการเกิดลิ่มเลือดในเส้นเลือด
- ป้องกันเส้นโลหิตในสมองแตก(สาเหตุของโรคอัมพฤกษ์,อัมพาต)
- โปรตีนในเมล็ดฟักข้าวมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญของเชื้อเอชไอวี-เอดส์ และยับยั้งเซลล์มะเร็ง
- ช่วยขับเสมหะ เป็นยาระบายและใช้กลั้วคอ ลดการอักเสบลำคอ เจ็บคอ
- เหมาะสำหรับผู้ป่วยในระยะพักฟื้นและผู้มีปัญหาสุขภาพ มีโรคประจำตัว อ่อนแอขี้โรค