กระจับ

ชื่อวิทยาศาสตร์ Trapa bicornis
ชื่อวงศ์ TRAPACEAE
ชื่ออื่น เขาควาย มะแงง ม่าแงง พายับ
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
เป็นพืชน้ำล้มลุกอายุหลายฤดู มีอยู่ทั่วไป ลักษณะเป็นกอลอยน้ำ ชอบน้ำนิ่ง มีรากหยั่งยึดดินและมีไหล ใบเดี่ยวมี 2 แบบ ใบที่ลอยน้ำมีก้านยาว อวบน้ำและพองเป็นกระเปาะตรงกลาง ทำให้ลอยน้ำได้ดี แผ่นใบมีรูปร่างคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน หรือรูปพัด ใบจะเรียงรอบลำต้นเวียนเป็นเกลียวถี่ๆ ทำให้ดูเหมือนใบแผ่เป็นวงรอบต้น ใบอีกแบบหนึ่งอยู่ในน้ำ เป็นเส้นฝอยๆ คล้ายราก
ดอกเป็นดอกเดี่ยวสีขาว ออกที่โคนก้านใบ มีกลีบดอก 4 กลีบ บานอยู่เหนือน้ำ เมื่อติดผลแล้ว ก้านดอกจะงอกลับลงน้ำและผลจะเจริญอยู่ใต้น้ำ ผลอ่อนสีม่วงอมแดงจะเปลี่ยนเป็นสีดำเมื่อแก่ ส่วนที่เป็นเขาโค้ง 2 ข้างเจริญมาจากกลีบเลี้ยง ผลหรือฝักกระจับมีสีดำขนาดใหญ่ เปลือกหนาแข็งงอโค้งคล้ายเขาควาย เมื่อกะเทาะเปลือกนอกที่แข็งออก จะได้เนื้อในสีขาว มีแป้งมาก

สรรพคุณทางสมุนไพร

ใบกระจับ มีรสเปรี้ยวใช้ในการกัดเสมหะ แก้ไอ ขับเมือก ล้างสำไส้ และเป็นยาช่วยเสริมสมรรถภาพทางตา
ของเด็กและเป็นยาถอนพิษได้ดี

ผลกระจับ หรือเนื้อในฝักกระจับ จะมีสารจำพวกแป้งอยู่ปริมาณมาก นอกจากนี้ยังมี ฟอสฟอรัส แคลเซียม โปรตีน วิตามินเอ สารไบคอร์มิน (bicormin) และน้ำตาล จึงมีรสหวาน จัดเป็นยาเย็นไม่มีพิษ
เนื้อในฝักกระจับ ถ้ากินสดๆจะเป็นยาดับร้อน ดับกระหาย ถ้ากินผลต้มสุกแล้ว จะเป็นยาช่วยย่อย บำรุงกำลัง บำรุงทารกในครรภ์ แก้อ่อนเพลีย บำรุงกำลังหลังฟื้นไข้ นอกจากนี้ผลกระจับยังมีสรรพคุณแก้อาการปวดเมื่อย ปวดหลัง ปวดเอว แก้พิษจากการดื่มสุรา โดยนำเนื้อในฝักจำนวน 3-5 ฝัก มาต้มให้สุกแล้วนำมารับประทาน
เปลือกหุ้มกระจับ ใช้เป็นยาแก้ท้องร่วง ดากหลุด (หนังทวารหนักที่ยื่นย้อย) ริดสีดวงทวาร ฝีหนอง วิธีการใช้มีดังนี้ อาการดากหลุด:เอาน้ำมันงาชะโลมให้ทั่วแล้วจึงล้างด้วยน้ำต้มเปลือกหุ้มผลกระจับให้สะอาด
ก้านขั้วผลกระจับ สามารถใช้เป็นยารักษาหูดได้ผลดี วิธีการใช้รักษาคือ ให้เอาก้านขั้วผลกระจับ มาถูบริเวณที่เป็นหูด วันละ 6-8 ครั้ง ครั้งละ 2 นาที หูดจะค่อยๆหลุดออกไป นอกจากนี้ก้านต้นกระจับ ยังมีสรรพคุณใช้เป็นยารักษาโรคกระเพาะ
ประโยชน์ของกระจับ
เป็นยาบำรุงของทั้งเด็ก ผู้หญิง ผู้ชาย ผู้สูงอายุ และคนหลังฟื้นไข้ เนื่องจากเด็กต้องการการเสริมสร้างเนื้อเยื่อ เพื่อเตรียมตัวเป็นผู้ใหญ่ที่สมบูรณ์แข็งแรง เพื่อเป็นรากฐานของสุขภาพที่ดีในภายภาคหน้า ตามทฤษฎีการแพทย์แผนไทยกระจับ ช่วยสร้างน้ำอสุจิในผู้ชายและสร้างไข่และผนังมดลูกในผู้หญิง ซึ่งล้วนเป็นกลไกของเสมหะ กระจับที่บำรุงเสมหะจึงทำหน้าที่สร้างความเข้มแข็งให้กับระบบสืบพันธุ์ของทั้งสองเพศ นอกจากนี้ เป็นที่รู้กันโดยทั่วไปว่ากระจับช่วยบำรุงผู้สูงอายุ บำรุงกำลังคนไข้ ฟื้นฟูลำไส้หลังอาการท้องเสีย แก้อ่อนเพลีย แก้เมาค้างและนอกจากมีฤทธิ์ทางบำรุงแล้วกระจับยังมีสรรพคุณไปในทางดับพิษร้อน เช่น การมีประจำเดือนมาก แก้ร้อนในกระหายน้ำ โดยเฉพาะการกินกระจับอ่อนสดๆ เป็นต้น